Τι είναι η Ψύχωση;

Ο όρος «ψύχωση» αναφέρεται σε μια ποικιλομορφία ψυχολογικών καταστάσεων, όπου το άτομο χάνει σε κάποιο βαθμό την επαφή του με την πραγματικότητα, ή αλλάζει ο τρόπος που βιώνει την πραγματικότητα, ή οι ψυχικές και νοητικές του λειτουργίες αποδιοργανώνονται. Πρόκειται για συμπτώματα όπου μπορεί να αλλοιώνεται η σκέψη, η αντίληψη της πραγματικότητας, το συναίσθημα, ο λόγος και η συμπεριφορά του ατόμου. Ένα άτομο που βρίσκεται σε ψυχωτικό επεισόδιο μπορεί να δυσκολεύεται να διακρίνει μεταξύ των προσωπικών του βιωμάτων και των πραγματικών γεγονότων.

Ποια είναι η αιτιολογία της ψύχωσης;

Οι ψυχώσεις αποτελούν μια ποικιλία ψυχικών διαταραχών, των οποίων η αιτιολογία δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί. Η αιτιολογία τους φαίνεται να σχετίζεται με αλληλεπίδραση τόσο βιολογικών (π.χ. γενετικοί, νευροψυχιατρικοί) όσο και ψυχολογικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Επίσης, αφορμή μπορεί να αποτελέσουν πρόσφατες στρεσσογόνες ή ψυχοτραυματικές εμπειρίες, σημαντικές αλλαγές στη ζωή του ατόμου, ή/και ψυχοδραστικές ουσίες, όπως η κάνναβη.

Δεν υπάρχει μία αιτία για την ψύχωση. Οι αιτίες είναι μοναδικές για κάθε άτομο. Παρότι υπάρχουν παράγοντες που δεν αλλάζουν (π.χ. γενετική προδιάθεση), άλλοι παράγοντες που δύναται να μεταβληθούν, φαίνεται να έχουν σημαντική επίδραση (π.χ. χρήση ουσιών, διαχείριση στρες, ενδοοικογενειακές σχέσεις) στην πορεία και έκβαση της ψύχωσης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν προστατευτικοί βιοψυχοκοινωνικοί παράγοντες (π.χ. θετικό οικογενειακό περιβάλλον, εργασία, συμμετοχή σε ομάδες, σωματική άσκηση, ανάπτυξη κοινωνικού δικτύου, δημιουργικές δραστηριότητες), οι οποίοι μπορεί να αποτελέσουν πολύτιμα εργαλεία για την ανάκαμψη από την ψύχωση.

Υπάρχουν λύσεις/κατάλληλη θεραπεία;

Η ψύχωση ως όρος μπορεί να υποδηλώνει την παρουσία κάποιας σοβαρής ψυχιατρικής διαταραχής και χρειάζεται προσοχή, προκειμένου να υπάρξει η κατάλληλη διάγνωση και αντιμετώπιση, ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή πρόγνωση. Ο τελικός στόχος των θεραπευτικών και αποκαταστασιακών παρεμβάσεων δεν είναι μόνο η υποχώρηση των συμπτωμάτων της ψύχωσης, αλλά η ανάκαμψη και η ανάκτηση της λειτουργικότητας και της πλήρους συμμετοχής στην καθημερινή ζωή, όπως στις σπουδές, την εργασία, τις κοινωνικές σχέσεις και δημιουργικές δραστηριότητες.

Η ανάκαμψη από την ψύχωση είναι εφικτή με τη κατάλληλη βοήθεια και υποστήριξη. Προς τον σκοπό αυτό είναι πολύ σημαντική η πρόσβαση για βοήθεια και υποστήριξη όσο το δυνατόν συντομότερα. Το εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας για κάθε ασθενή, αφορά στο συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής, ψυχοθεραπείας και ψυχολογικής υποστήριξης και εκπαίδευσης, τόσο στο άτομο όσο και στην οικογένειά του. Επίσης περιλαμβάνει και κάθε άλλη έγκυρη παρέμβαση που τεκμηριώνεται ερευνητικά, με στόχο την ανάκαμψη και επάνοδο στο καλύτερο δυνατό επίπεδο λειτουργικότητας.

Συμπτώματα της ψύχωσης

Στην ψύχωση μπορεί να εμφανιστεί μεγάλο εύρος συμπτωμάτων τα οποία συνηθίζουμε να διακρίνουμε σε θετικά, αρνητικά και νοητικά/ γνωστικά.

Θετικά Συμπτώματα

Τα θετικά συμπτώματα περιλαμβάνουν τις παραληρητικές ιδέες, τις ψευδαισθήσεις, την αποδιοργανωμένη σκέψη και ομιλία και την αποδιοργανωμένη συμπεριφορά.

  • Παραληρητικές Ιδέες
    Οι παραληρητικές ιδέες είναι εσφαλμένες, αλλά ισχυρές και ακλόνητες για το άτομο ιδέες/πεποιθήσεις, οι οποίες είναι ανθεκτικές σε ορθολογικά αντεπιχειρήματα ή αποδείξεις για το αντίθετο. Είναι συχνά μοναδικές για κάθε άτομο και δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, σε σχέση με το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Παραδείγματα παραληρητικών ιδεών μπορεί να αποτελούν τα εξής:

    • Αίσθηση ότι κάτι περίεργο συμβαίνει που δεν μπορεί να εξηγηθεί ή ότι το οικείο περιβάλλον μοιάζει με ξένο και ότι το άτομο νοιώθει μπερδεμένο και ότι βρίσκεται στο επίκεντρο (π.χ. «σαν να συμβαίνει κάτι περίεργο και εγώ βρίσκομαι στη μέση, σαν να βρίσκομαι στη σκηνή θεάτρου», «νοιώθω πως ο κόσμος είναι εχθρικός και σαν να θέλει/περιμένει κάτι από εμένα»).
    • Αίσθηση ότι το άτομο με κάποιο τρόπο είναι υπό παρακολούθηση παρακολούθηση (π.χ. «πιστεύω πως άγνωστοι στο δρόμο με παρακολουθούν», «έχουν τοποθετήσει κάμερες μέσα στο σπίτι για να με βλέπουν», «με παρακολουθούν μέσω δορυφόρων ή με τσιπάκι»).
    • Έντονη καχυποψία που φτάνει σε βαθμό παρανοϊκότητας, όπως πεποίθηση ότι υπάρχει κάποια «συνωμοσία» εναντίον του (π.χ. «είμαι σίγουρος πως οι φίλοι μου είναι συνεννοημένοι για να μου κάνουν κακό», «άγνωστοι είναι βαλτοί για να με βλάψουν»).
    • Πεποίθηση ότι έχει κάποιες ειδικές δυνάμεις ή ικανότητες (π.χ. «έχω την αίσθηση πως προβλέπω το μέλλον», «μπορώ να ανακαλύψω νέες ιατρικές τεχνολογίες», «είμαι Άγιος και έχω χάρισμα», «βρίσκομαι σε ειδική αποστολή από τον Θεό»).
    • Πεποίθηση ότι κάποιες εικόνες ή ήχοι απευθύνονται σε αυτό ή στέλνουν «κρυφά» μηνύματα (π.χ. «οι αριθμοί στις πινακίδες αυτοκινήτων μου δίνουν σημάδια/έχουν ιδιαίτερη σημασία», «το χρώμα στα ρούχα των περαστικών είναι επίτηδες για εμένα», «η τηλεόραση/ραδιόφωνο μιλάει για εμένα και μου στέλνει προσωπικά μηνύματα»).
    • Πεποίθηση ότι βρίσκεται υπό τον έλεγχο εξωτερικών δυνάμεων (π.χ. «νιώθω πως μια υπερφυσική δύναμη ελέγχει τις σκέψεις μου», «το σώμα μου και οι κινήσεις μου ορίζονται από μια άγνωστη τεχνολογία»), ή ότι επιδρούν στο σώμα ή στη σκέψη του με φυσικό (π.χ. ακτίνες-x), ή παραφυσικό τρόπο (π.χ. εξωγήινοι, μαγεία, αποκρυφισμός, κ.λπ.).
    • Πεποίθηση ότι οι σκέψεις του «μεταδίδονται» με κάποιο τρόπο και άλλοι μπορούν να τις «διαβάσουν» (π.χ. «είμαι σίγουρος πως οι άλλοι ξέρουν τι σκέφτομαι χωρίς να τους έχω μιλήσει ποτέ», «μπορώ να στείλω τις σκέψεις μου με τηλεπάθεια σε κάποιον»).
    • Πεποίθηση ότι είναι υπεύθυνο για καταστροφές και δυστυχήματα (π.χ. «μπορώ να αποτρέψω την καταστροφή του Κόσμου», «εγώ είμαι υπεύθυνος για το σεισμό»).
  • Ψευδαισθήσεις
    Οι ψευδαισθήσεις αφορούν διαταραχή της αντιληπτικής ικανότητας του ατόμου στον τρόπο που βλέπει, ακούει, μυρίζει, αισθάνεται ή γεύεται πράγματα που δεν υπάρχουν στον εξωτερικό κόσμο. Παραδείγματα ψευδαισθήσεων μπορεί να αποτελούν τα εξής:

    • Ακουστικές, όπου το άτομο αισθάνεται πως ακούει ανθρώπινες φωνές, ομιλίες, λέξεις, ψιθύρους ή άλλους συγκεκριμένους ήχους, ενώ δεν υφίστανται στην πραγματικότητα και δεν τους ακούει κανένας άλλος από το περιβάλλον. Το άτομο βιώνει τα ακουστικά αυτά ερεθίσματα ως (απόλυτα) αληθινά και συχνά συμπεριφέρεται με ανάλογο τρόπο που μοιάζει παράξενος και ακατανόητος για τους άλλους (π.χ. κάποιος να μιλάει μόνος ως απάντηση σε φωνές που ακούει, ενώ κανένας δεν είναι τριγύρω). Είναι οι συχνότερες ψευδαισθήσεις των ψυχώσεων. Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις μπορεί να είναι φιλικές ή εχθρικές, υβριστικές και συχνά λένε στο πρόσωπο τί να κάνει (π.χ. «η φωνή μου λέει να μην τρώω γιατί θα δηλητηριαστώ») ή σχολιάζουν τις σκέψεις ή τις πράξεις του. Συχνά το άτομο μπορεί να ερμηνεύει τα βιώματα αυτά με παράδοξο τρόπο (π.χ. «ακούω την φωνή του φίλου μου που ζει στο εξωτερικό διότι επικοινωνούμε με τηλεπάθεια»).
    • Οπτικές, όπου το άτομο αισθάνεται πως βλέπει ανθρώπινες φιγούρες, ζώα, έντομα, λάμψεις, χρώματα, ενώ δεν υφίστανται στην πραγματικότητα και δεν τα βλέπει κανένας άλλος από το περιβάλλον. Το άτομο βιώνει τα οπτικά αυτά ερεθίσματα ως (απόλυτα) αληθινά και συχνά συμπεριφέρεται με ανάλογο τρόπο που μοιάζει παράξενος και ακατανόητος για τους άλλους (π.χ. κάποιος να προσπαθεί να ακολουθεί χρώματα ή ζώα, ενώ δεν υπάρχει κάτι στο περιβάλλον).
    • Οσφρητικές, γευστικές ή απτικές, όπου το άτομο αντίστοιχα αισθάνεται πως μυρίζει, γεύεται ή νιώθει στο σώμα του ερεθίσματα, ενώ δεν υφίστανται στην πραγματικότητα και δεν τα βιώνει κανένας άλλος από το περιβάλλον. Παραδείγματα οσφρητικών/γευστικών ψευδαισθήσεων είναι η επίμονη μυρωδιά/γεύση καμένου λάστιχου (ενώ δεν υπάρχει κάτι στην πραγματικότητα) και απτικών η επίμονη αίσθηση ότι περπατάνε έντομα στο σώμα (ενώ δεν υπάρχουν) ή ότι όργανα του σώματος έχουν νεκρωθεί.

  • Αποδιοργανωμένη σκέψη και ομιλία
    Ένα άτομο που βιώνει ψυχωτικό επεισόδιο μπορεί να βιώνει σημαντική δυσκολία ή αποδιοργάνωση στη σκέψη και συνεπακόλουθα στην εκφορά του λόγου/ομιλίας του. Παραδείγματα αποδιοργάνωσης της σκέψης/ομιλίας είναι να δυσκολεύεται να συντάξει δομημένα την σκέψη του, να νιώθει πως οι σκέψεις μπλοκάρουν ή τρέχουν, ή διαφεύγουν/εκπέμπονται από τον εγκέφαλό του και δεν μπορεί να τις βάλει σε μια σειρά, με αποτέλεσμα να μεταπηδά από το ένα θέμα στο επόμενο και ο λόγος του να μοιάζει συγκεχυμένος, ασυνάρτητος και δυσνόητος. Οι απαντήσεις σε ερωτήσεις μπορεί να είναι τελείως ή μερικώς άσχετες με το αντικείμενο της συζήτησης.

  • Αποδιοργανωμένη συμπεριφορά
    Ένα άτομο που βιώνει ψυχωτικό επεισόδιο μπορεί να παρουσιάζει μη φυσιολογική κινητική συμπεριφορά, με στοιχεία απρόβλεπτα, ιδιόμορφα και παράδοξα. Παραδείγματα αποδιοργανωμένης συμπεριφοράς είναι η εμφάνιση επαναλαμβανόμενων κινήσεων χωρίς σκοπό και νόημα, παράδοξη ένδυση για τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες, περίεργων συναισθηματικών αντιδράσεων (γέλιο ή χαμόγελο σε ακατάλληλες στιγμές).

Αρνητικά Συμπτώματα

Τα αρνητικά συμπτώματα είναι λιγότερο εμφανή/θορυβώδη ωστόσο σχετίζονται με σημαντική μείωση της λειτουργικότητας.
Παραδείγματα αρνητικών συμπτωμάτων μπορεί να αποτελούν τα εξής:

    • Μειωμένη έκφραση συναισθημάτων (το άτομο δείχνει ανέκφραστο)
    • Μείωση στη ποσότητα εκφερόμενου λόγου (το άτομο μπορεί να είναι λιγομίλητο, μονολεκτικό σαν να έχει φτωχύνει ο λόγος του)
    • Μειωμένη κοινωνικότητα (το άτομο απομονώνεται και δείχνει να έχει μειωμένο ενδιαφέρον για τους άλλους, για να έχει ή να δημιουργεί κοινωνικές σχέσεις, ή να έχει ερωτικά ενδιαφέροντα, να φλερτάρει)
    • Μειωμένο κίνητρο/μειωμένη βούληση (το άτομο μπορεί να παρουσιάζει δυσκολία στο να πάρει πρωτοβουλίες, έχει χαμηλά επίπεδα κινητοποίησης για δουλειά ή για άλλες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα)
    • Μειωμένη άντληση ικανοποίησης (το άτομο δείχνει να παρουσιάζει μειωμένο ενδιαφέρον ή ικανότητα να αισθανθεί ευχαρίστηση).
    • Μειωμένη αυτοφροντίδα (το άτομο δεν δείχνει ενδιαφέρον να φροντίσει τον εαυτό του ή το σπίτι του και παραμελεί συστηματικά ακόμα και τις απλές καθημερινές συνήθειες υγιεινής).

Nοητικά / Γνωστικά Συμπτώματα

Τα άτομα που εμφανίζουν ψυχωσικό επεισόδιο συχνά μπορεί να βιώσουν δυσκολία ως προς:

    • τη μνήμη (π.χ. «δυσκολεύομαι να θυμηθώ ή να αποστηθίσω πληροφορίες»)
    • τη συγκέντρωση (π.χ. «δυσκολεύομαι να συγκεντρωθώ σε δουλειά ή στο διάβασμα, κουράζομαι εύκολα»)
    • την προσοχή (π.χ. «δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω συζητήσεις ή την τηλεόραση»)

Άλλα Συμπτώματα

Επιπλέον και άλλα συμπτώματα από την ψυχική σφαίρα μπορεί να προηγούνται, να εμφανίζονται στη διάρκεια του ψυχωσικού επεισοδίου ή να έπονται, όπως:

    • Διαταραχές ύπνου (τύπου αϋπνίας ή υπερυπνίας)
    • Κατάθλιψη (μειωμένη/πεσμένη διάθεση, απαισιοδοξία, αισθήματα ή ιδέες ενοχής, αναξιότητας ή ανεπάρκειας)
    • Άγχος (άγχος σωματικής υγείας, κρίσεις πανικού, ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα)
    • Αυτοκαταστροφικές ιδέες και συμπεριφορές ή ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό
    • Υπερένταση, επιθετικότητα και ενίοτε βίαιη ετεροκαταστροφική συμπεριφορά προς άτομα/αντικείμενα
    • Κατάχρηση αλκοόλ ή ψυχοδραστικών ουσιών/ ναρκωτικών (συνήθως κάνναβη)

Σημάδια ότι μπορεί εσύ ή κάποιο δικό σου πρόσωπο να βρίσκεται κοντά σε ένα πρώτο επεισόδιο ψύχωσης

Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και τα προειδοποιητικά σημάδια ψύχωσης δεν είναι ίδια για όλους.
Κάποια από τα παρακάτω σημάδια μπορεί να είναι εμφανή για μια περίοδο από λίγες ημέρες έως πολλούς μήνες.
Τα παρακάτω σημάδια είναι πρωτοεμφανιζόμενα και διαφέρουν σημαντικά από τον προηγούμενο χαρακτήρα ή συμπεριφορά του ατόμου και δημιουργούν πρόβλημα στην καθημερινότητά του (σχέσεις, εργασία, σπουδές, λειτουργικότητα).

Νόηση / Λόγος

  • Δυσκολία στη μνήμη/συγκέντρωση/προσοχή
  • Εύκολη νοητική κόπωση
  • Μπλοκάρισμα της σκέψης/ομιλίας
  • Συγκεχυμένος και ασυνάρτητος λόγος
  • Μειωμένη/μονολεκτική ή υπερβολική/ ασταμάτητη ομιλία
  • Σύγχυση – αίσθηση «μπερδέματος»

Σκέψη / Αντίληψη

  • Αίσθηση περίεργης αλλαγής, απειλής, έντονη καχυποψία
  • Διαστρέβλωση/ παρερμηνεία των γύρω ερεθισμάτων
  • Τυχαία ή ουδέτερα ερεθίσματα αποκτούν προσωπικό νόημα
  • Αίσθηση παρακολούθησης/ συνομωσίας / επικείμενου κακού
  • Επίμονες και παράδοξες πεποιθήσεις
  • Υπερβολική ενασχόληση με τη θρησκεία ή το μεταφυσικό
  • Αίσθηση ομιλιών, φωνών χωρίς περιβαλλοντικό ερέθισμα – περίεργες σωματικές αισθήσεις

Συναίσθημα

  • Έντονη κατάθλιψη/ έντονο άγχος ή υπερβολικά ανεβασμένη διάθεση
  • Επίπεδο συναίσθημα (χωρίς διακυμάνσεις)
  • Υπερβολική συναισθηματική διακύμανση
  • Γέλιο σε μη κατάλληλες περιστάσεις

Κοινωνικές Σχέσεις/ Λειτουργικότητα

  • Σημαντική μείωση στη κοινωνικότητα, αποφυγή σε πλαίσιο καχυποψίας ή λόγω μειωμένης βούλησης
  • Απομόνωση και μοναχικότητα/εσωστρέφεια
  • Μειωμένη ή υπερβολική δραστηριότητα,
  • Μειωμένη βούληση,
  • Μείωση ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης
  • Αποφυγή εργασίας/σπουδών
  • Δυσχέρεια/αδυναμία να ανταποκριθεί σε κοινωνικούς ρόλους

Συμπεριφορά

  • Περίεργη ή ασυνήθιστη συμπεριφορά
  • Σημαντική μείωση του επιπέδου προσωπικής υγιεινής
  • Υπερβολικά υψηλή ή ασυνήθιστα χαμηλή ενεργητικότητα ή εναλλαγή των δύο
  • Απρόκλητη επιθετικότητα – αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
  • Μειωμένη ανάγκη για ύπνο ή υπερβολική υπνηλία
  • Χρήση ουσιών (ιδιαίτερα κάνναβης)
  • Ριψοκίνδυνη και εκτός χαρακτήρα συμπεριφορά